Nếu thường chơi cờ vua, cờ tướng hoặc cờ vây, hẳn một số người sẽ tò mò không hiểu lượt đi đầu tiên của người chơi có ảnh hưởng đến ưu thế họ nắm giữ trong cả trận cờ không? Bản thân tôi cũng như vậy, tôi có đem câu hỏi này hỏi một số thầy cô cờ vua và được trả lời là “Có nhưng không nhiều để em bị thua. Vậy nên đừng quan tâm”. Thật tâm, tôi vẫn chưa hài lòng với câu trả lời như vậy và tôi đi tìm hiểu những bài viết bằng tiếng Anh để tìm hiểu. Một trong số tài liệu tôi đã tìm thấy là bài viết trên Wikipedia về Ưu thế của nước đi tiên trong cờ vua.
Tôi đã để sẵn đường link ở đây các bạn có thể tham khảo: https://en.wikipedia.org/wiki/First-move_advantage_in_chess#Winning_percentages
Tuy nhiên, do tôi nhận thấy bài viết trên Wiki khá dài dòng và viết bằng tiếng anh có nhiều phần phải dịch và hiểu thuật ngữ chuyên môn nên tôi có ý muốn viết lại một bài nương theo ý của bài viết gốc nhưng theo bố cục dễ nhìn hơn để tiện cho bạn đọc học tập, theo dõi.
Những gì người ta nghĩ về quân trắng cờ vua thuở ban đầu
Nhiều người chơi và các nhà cờ vua học cho rằng bắt đầu trận cờ với quân trắng có khá nhiều lợi thế. Những thống kê từ năm 1851 cũng ủng hộ cho quan điểm quân trắng đi đầu tiên sẽ có khả năng thắng nhiều hơn quân đen từ 52 – 56 phần trăm. Kể cả cờ vua 2 người đấu hay máy tính đấu với nhau thì tỉ lệ này gần như không thay đổi. Tuy nhiên, ưu thế quân trắng ít hơn hẳn với cờ chớp ( cờ vua nhanh – fast chess/ blitz game) hoặc giữa các đối thủ xứng tầm với nhau.
Nhiều nhà cờ học ( kể cả kỳ thủ và các chuyên gia về cờ) tranh luận rằng để thí nghiệm ưu thế của quân trắng thì nên xét những trận cờ vua hòa hay phần thắng nghiêng hẳn về quân trắng. Theo tôi, như vậy để loại bỏ yếu tố năng lực cờ vua cao thấp hay lỗi sai của quân Đen dẫn đến sự khác biệt trong kết quả. Để hiểu rõ thêm vấn đề này, các bạn có thể đọc thêm mục Drawn with the best Play của trang gốc Wiki để hiểu rõ.
Nhà vô địch thế giới Wilhelm Steinitz cho rằng trận đấu nên kết thúc hòa. Tuy nhiên, một vài danh thủ cờ vua thì cho rằng ưu thế của quân trắng có thể mạnh đủ để chiến thắng cả trận đấu: Weaver Adams và Vsevolod Rauzer tuyên bố rằng quân trắng sẽ giành chiến thắng sau khi bước đi đầu tiên 1.e4, trong khi Hans Berliner lập luận rằng 1.d4 có thể giành chiến thắng cho quân trắng. Bạn có thể thử nghiệm trên những ván cờ vua của mình nếu muốn tự mình kiểm chứng.
Weaver Adams và một danh thủ cờ vua Mỹ là người ủng hộ nổi tiếng nhất của quan điểm này. Ông giới thiệu trong cuốn sách 1939 của ông White to play and win. Adams phát biểu rằng nước đi trắng đến 1.e4 là mạnh nhất và cho dù rằng cả đen và trắng đều chơi tốt thì “Trắng phải giành chiến thắng.”
Gần đây, IM Hans Berliner, cựu vô địch thế giới cờ vua, đã tuyên bố trong cuốn sách The System của ông năm 1999. Berlin cho rằng quân Trắng có lợi thế lớn và có khả năng quyết định. Các quy tắc của cờ vua là như vậy mà chỉ có duy nhất số lượng các biện pháp phòng thủ xuất hiện hợp lý để 1.d4 có thể được bác bỏ.
George Walker đã viết vào năm 1846 rằng, “Nước đi đầu tiên là một lợi thế, … nhưng nếu đi nước đáp trả chuẩn xác, nước đi đầu tiên không đáng giá chút nào.”
Steinitz, Nhà vô địch thế giới, người được biết đến là cha đẻ môn cờ vua hiện đại đã viết vào năm 1889: “Các chuyên gia đều nhận định rằng nếu cả hai quân đen và trắng đi đúng nước và đúng luật thì trận cờ sẽ về hòa”
Hậu bối có nhiều quan điểm hiện đại về quân Trắng
Năm 2004, GM Larry Kaufman đã trình bày một quan điểm vượt trội so với Adams và Berliner, lập luận rằng sáng kiến bắt nguồn từ nước đi đầu tiên có thể biến thành một lợi thế lâu dài, mặc dù không nhất thiết là một quyết định dứt khoát. Kaufman viết: Tôi không tin rằng với một trong hai 1.e4 hoặc 1.d4, Quân Trắng sẽ có thể có được một số lợi thế mà vẫn tồn tại trong trận đấu. Nếu cờ vua được ghi như boxing, với kết quả hòa được rút ra từ một hệ thống điểm nào đó để người chơi (nếu có) đến gần hơn để giành chiến thắng, thì tôi tin rằng Quân Trắng chắc chắn sẽ có một chiến thắng thuyết phục về mặt lý thuyết.
Theo Rowson, lợi thế đầu tiên của Quân Trắng là, “Ưu điểm của nước đi đầu tiên có một số điểm tương đồng với trong quần vợt Trắng đi trước có thể chiếm vị trí át chủ bài. Quân Trắng có thể kiểm soát tốt hơn tốc độ và hướng đi của trò chơi. Thứ hai, quân trắng bắt đầu trò chơi với một số sáng kiến, mặc dù Rowson coi đây như một tâm lý chứ không phải là một vị trí lợi thế “. Ông bổ sung cho ý kiến của mình rằng “Dù là việc có lợi thế vị trí hay không còn tùy thuộc vào kỹ năng khá tốt của các đối thủ”. Thứ ba, một số người chơi có thể sử dụng các sáng kiến để “chơi một loại mạnh mẽ ‘phục vụ và cú volley’ cờ trong đó Đen được làm phẳng với một hỗn hợp chuẩn bị sâu và tấn công sức mạnh.” Thứ tư, “Nếu Trắng muốn kết quả Hòa , nó thường không phải là quá dễ dàng cho Đen để ngăn chặn điều này. Lợi thế này là đặc biệt nghiêm trọng trong một số trường hợp khác có nước đi lặp.
Ưu thế nào cho Quân Đen đi Hậu
Bắt đầu từ năm 1988, Adorján đã lập luận trong một loạt các cuốn sách và bài báo trên tạp chí rằng “Bên Đen thì Tốt Thoai!” Một mình giữa nhà văn hiện đại, Adorján tuyên bố rằng trắng bắt đầu trò chơi với bản chất không có lợi thế. Ông viết: “Trong theo tôi, lợi thế rõ ràng chỉ dành cho trắng là nếu họ mong muốn một trận hòa, và không rất tốt, sau đó Đen có thể khó tránh điều này mà không chấp nhận rủi ro rõ ràng. ” Adorján đi xa như vậy để khẳng định rằng,” Câu chuyện về lợi thế Quân Trắng là một ảo tưởng, niềm tin vào nó được dựa trên tâm thần đại chúng. “Rowson viết rằng Adorján của” tranh là một trong những ý tưởng cờ quan trọng nhất của hai thập kỷ qua … bởi vì nó đã lung lay giả thiết của chúng tôi mà trắng bắt đầu trò chơi với một số lợi thế, và tiết lộ bản chất tư tưởng của mình “Tuy nhiên, Rowson bác bỏ tuyên bố Adorján rằng trắng về cơ bản không có lợi thế, lập luận rằng” ‘trắng là tốt hơn’ và ‘Đen là OK’ không cần phải lẫn nhau tuyên bố độc quyền “.
Trong một cuốn sách Adorján của, GM Lajos Portisch phát biểu rằng “ít nhất hai phần ba của tất cả các ‘thử nghiệm’ lỗ cho trắng một lợi thế rõ ràng.” Theo Portisch, cho Black, “Gốc rễ của vấn đề là rất ít người biết được là những khe hở của Đen thực sự cũng ổn thôi. Những người đi Đen không có gì để sợ hãi, như màu đen thực sự là OK, nhưng chỉ trong những tình huống biến thể! ” Rowson coi đây là một điểm quan trọng, lưu ý rằng” 1. d4 người chơi đấu tranh để có được bất cứ nơi nào chống lại dòng Slavs chính và 1.e4 người chơi tìm Najdorf và Sveshnikov Sicilians đặc biệt khó khăn. ”
Rowson cho rằng Đen cũng có nhiều ưu điểm. Thứ nhất, “Bên trắng luôn có nghĩa vụ phải chơi để thắng và Đen thường có thể sử dụng điều này để lợi thế của mình.” Thứ hai, Quân Trắng di chuyển thêm’ có thể là một gánh nặng , và đôi khi trắng thấy mình trong một dạng nhẹ của zugzwang ( ‘Zugzwang Lite’). “thứ ba, mặc dù trắng bắt đầu với các chiến thuật của mình, nếu” đen vẫn giữ một vị trí linh hoạt với khả năng phản ứng tốt, sáng kiến này có thể được vô hiệu hóa và thường được chuyển giao sang đen. “thứ tư,” thực tế là nước đi của trắng trước Đen thường cung cấp thông tin hữu ích Đen”. Suba tương tự như vậy cho rằng lợi thế Quân Trắng thực sự là ít hơn một di chuyển, vì trắng phải đấm tay đầu tiên, cho phép Đen đến phản ứng với kế hoạch Quân Trắng. Suba viết, “Xét về mặt lý thuyết trò chơi toán học, cờ vua là một trò chơi của thông tin đầy đủ và thông tin của Black luôn lớn bằng một nước đi!”
Rowson cũng lưu ý rằng cơ hội của Black tăng rõ rệt bằng cách chơi lỗ tốt, mà có xu hướng những người có tính linh hoạt và khả năng tiềm ẩn, “chứ không phải là những người đưa ra các mục tiêu cố định trắng hoặc cố gắng chủ động sớm.” Ông cũng nhấn mạnh rằng “Quân Trắng có ‘sáng kiến’, không phải là ‘lợi thế’. thành công với Đen phụ thuộc vào nhìn thấy ngoài sáng kiến và suy nghĩ của các vị trí về ‘tiềm năng’. “được minh chứng bằng the Hedgehog, một hệ thống hiện đại năng động những ý tưởng chống lại người Anh Khai mạc có thể phát sinh từ lệnh di chuyển khác nhau.
Một vị trí điển hình phát sinh sau 1.c4 c5 2.Nf3 Nf6 3.g3 b6 4.Bg2 bb7 5,0-0 e6 6.Nc3 Be7 7.d4 cxd4 8.Qxd4 d6 9.e4 a6 . Bên trắng có một lợi thế không gian, trong khi Đen thường diễn tập tác phẩm của mình trên hai bậc cuối cùng của hội đồng quản trị, nhưng trắng “phải giữ một mắt liên tục trên cầm đồ giải phóng có thể đẩy … b5 và … d5. “Watson nhận xét,” mục tiêu của Đen là để duy trì đàn hồi và linh hoạt, với nhiều lựa chọn cho phần mình, wh ereas trắng có thể trở thành tê liệt tại một số điểm do nhu cầu bảo vệ chống lại phá vỡ cầm đồ năng động khác nhau. “Ông cũng nhận xét rằng,”Quân Trắng có xu hướng được càng nhiều trói bởi các hoạt động tiềm ẩn Đen như đen mình đang bị trói bởi không gian Quân Trắng . Lợi thế “h ơn nữa, nỗ lực của trắng để tràn ngập vị trí của Black thường hồi phục gần như ngay lập tức. Một ví dụ của việc này là các trò chơi võ sau .:
Lev Polugaevsky-Ľubomír Ftáčnik, Olympiad Lucerne 1982: 1. Nf3 Nf6 2. c4 c5 3. Nc3 e6 4. g3 b6 5. Bg2 Bb7 6. 0-0 Be7 7. d4 cxd4 8. Qxd4 d6 9. Rd1 a6 10. B3 Nbd7 11. e4 Qb8 12. Bb2 0-0 Suba viết về một vị trí tương tự của Hedgehog , “vị trí của quân trắng trông lý tưởng. Đó là sự thật về nó, nhưng ‘lý tưởng’ có một hạn chế nhất định – nó không thể được cải thiện.” 13. Nd2 Rd8 14. a4 Qc7 15. Qe3 Rac8 16. Qe2 Ne5 17. h3 Theo Ftáčnik, 17.f4 Neg4 18. Rf1 là tốt hơn H5 18. f4 Ng6 19. Nf3 Bây giờ đen mở d5 20. cxd5? Ftáčnik xem xét 20e5 hoặc 20.exd5 thích hợp hơn h4! 21. Nxh4 Nxh4 22. gxh4 Qxf4 23. dxe6 fxe6 24. e5? Ftáčnik đề nghị thay thế 24. Rxx8 Rxd8 25.Rd1.Bc5 + 25. Kh1 Nh5 26. Qxh5 Qg3 27.Nd5 Các nước khác được liên kết ngay: 27.Bxb7 Qh3 #; 27.Qe2 Qxh3 #; 27.Qg4 Bxg2 # Rxd5 28. Rf1 Qxg2 +! 29. Kxg2 Rd2 + 0-1 [110] Nếu 30.Kg3 (phản ứng pháp lý duy nhất đối với kiểm tra kép), 30 … Rg2 + 31. Kf4 Rf8 +các quân mạnh.
Tóm lại đi, ai sẽ được lợi từ việc đi Tiên
Kể cả quân trắng và quân đen đều nhận được những lợi thế riêng từ việc đi tiên và đi hậu. Như một cuộc tranh luận, chúng ta mở lời bởi một người và tiếp tục lượt nói của người kia, nhưng không ai chắc ai sẽ là người chiến thắng cuộc tranh luận. Cờ vua cũng như thế, cờ tướng cũng khác gì và cả cờ vây, cờ úp, boardgame nói chung. Tuy nhiên, bạn không thể phủ nhận rằng niềm tin đi tiên mang lại nhiều lợi thế đã ăn sâu vào từng nếp não nhiều người đến nỗi mà người ta giành đi tiên bằng cách có vẻ ngẫu nhiên hơn: oẳn tù tì. Quân Vua trong cờ vua cũng như thế, nhiều người thực sự chưa hiểu nổi sức mạnh của quân vua là như thế nào.
Ưu thế của việc đi tiên được cho là không hề lớn và vô cùng nhỏ để có ảnh hưởng quyết định đến trận đấu. Nó chỉ dành cho một chút ưu ái cho người nào biết tận dụng, và thường thì máy móc làm việc này tốt hơn con người. Nếu bạn đang đánh cờ với máy tính, trí thông minh nhân tạo, đi tiên có thể khác biệt, còn lại… cứ để tự nhiên. Bài viết này không hề đầy đủ so với tài liệu của wikipedia nhưng tôi đã cố gắng tóm lược các điểm cơ bản của bài viết kia đề cập đến. Nếu các bạn thích có thể tự mình tìm hiểu thêm các phần mở rộng của nó.
